Ve và nhặng.

VŨ TRÙNG GIÁC THẮNG KÝ

Lập trai Phạm Quý Thích di cảo

Dịch ngày 8.10.2012

Xã Như Phượng, huyện Văn Giang, xứ Kinh Bắc cuối thời Lê có thư sinh tên Nguyễn Gia Du, thời trẻ chăm học, bỗng dưng gặp biến, lưu lạc quê người, dựng nhà ở Nội Nghiệp, Yên Phong, sống bằng nghề dạy học. Du tính yêu ngâm vịnh, lần nào cũng tự so với Phục Ba, Gia Cát mà người đời chẳng có ai hay. Một hôm, rảnh rang vãn chùa An Lạc, trên đường gặp một dị nhân, tặng cho mấy hạt kim đan. Thư sinh vừa ăn, bất chợt thần thái nhẹ bẫng, gan ruột lâng lâng, phàm động tĩnh của côn trùng, thanh âm của muông thú, đều có thể dùng tâm thần lĩnh hội.


Có một hôm, đương buổi cuối thu đầu đông, móc tía giăng trời, gió vàng hiu hắt, thư sinh trộm rảnh, buồn tựa án song, đưa mắt nhìn xa, bỗng thấy một vật, dáng vóc khô gày, từ phía Đông xà xà bay lại, đậu trên cây hòe cổ ngoài tường, trông kỹ thì ra là ve sầu vậy. Lại thấy một vật, đỏ đầu xanh cánh, từ phía Tây sang, cũng bay tới đậu chỗ đó, là nhặng xanh vậy.Thư sinh dõi mắt nhìn, thấy nhặng xanh dang cánh, dáng như gây gổ, quát về phía ve:
-Ngươi là ai mà dám đậu cùng cây với ta?
Ve sầu dựng đứng râu ria, trừng mắt nghiêm giọng:
-Ta là ve sầu cư sĩ, vâng mệnh thiên đế, ban lệnh mùa hè, nắm giữ thời tiết, để canh nông đúng vụ, ngang dọc gầm trời, tiếng tăm lừng lẫy. Bỗng dưng gặp tiết đông hàn, phải tới ấp lá. Ngươi là ai mà dám nói năng như vậy?
Nhặng nói:
-Ta là nhặng xanh tài tử, tai mắt nhanh nhạy, nói năng hơn người, vốn ở hàn môn, tiến thân phú quý. Thức uống đồ ăn thừa thãi, đã có vua ban; công danh của nả xênh xang, đều nhờ trời cấp. Bụng nhồi mỹ vị, miệng đượm mùi ngon. Vậy nên cái đầu thì đỏ, cái cánh thì xanh. Dáng vóc đầy đặn như vầy, lông cánh nở nang đến vậy. Phú quý phong lưu, cứ ngỡ ba đời may mắn. Ngươi gày gò đen nhẻm, há sánh cùng ta được ư?
Ve nói:
-Hừ! Ta nói cho người biết! Xét đạo thánh nhân, chuộng chính trực không chuộng may rủi, nếp nho quân tử, lo đạo lớn chẳng lo nghèo nàn. Vậy nên Bá Di khinh thóc nhà Chu, bữa nuốt rau vi cũng chịu, Trọng Tử từ ngôi khanh tướng, ngày nương vườn ruộng làm vui. Há chẳng phải giàu sang bất nghĩa, chỉ là mây nổi trước ta sao! Nhặng xanh ngươi tham lam vô độ, xu phụ thành bầy. Lượn lờ chợ cá, chẳng thấy tanh hôi, bắng xắng bếp nồi, không hiềm dơ bẩn. Hạ lưu Tuy Thủy, người đi đường còn phải che mặt, ngươi lại lấy làm chỗ ăn chơi. Ngoài thành Tân An, người bây giờ thường vẫn đau lòng, ngươi lại lấy làm nơi vui thú. Phàm là bổng lộc của ngươi, đều là máu dân mỡ dân cả, vậy nên ngươi mới thân béo bụng tròn, đầu to mắt lớn. Nhưng ngươi không biết liêm sỉ, lại lấy làm vinh dự, đi bất cứ đâu, người đều ghét đuổi, vì ghê tởm ngươi là con vật bẩn thỉu vậy. Đâu giống như ta, tiết tháo băng sương, tâm can sắt đá; nơi ở là cổ thụ, tùng già; thức uống là sương trong, móc ngọt. Ngẫm cái lý tỏ mờ, trời đông giữ tiết, im lặng không lời; vui cái đạo thánh nhân, ngày hạ đọc kinh, đàn ca chẳng dứt. Trên cỗ xe săn, không dùng cung kiếm, ấy trí tuệ vậy. Của cải bất nghĩa, chẳng lấy tơ hào, ấy trong sạch vậy. Không cầu no bụng ở nơi người, ấy liêm khiết vậy. Không hại vật để béo mình, ấy nhân nghĩa vậy. Thân khô gày nhưng được đời trân trọng, lương y thường cất ở trong hòm, gọi là thiền thoái, dùng làm dược liệu. Há chẳng phải thụ bẩm tinh khí đất trời, đáng dùng làm thuốc cứu dân đó ru? Nay ngươi bình phẩm, không xét nguyên ủy trong đục tinh thô, chỉ dựa vào vóc người gày béo, lại vẫn lấy làm luận định được sao!”
Nhặng xanh nghe xong, sắc mặt xám xịt, rũ đầu ủ nuột, thoắt trông về phía Tây bay đi. Trong nháy mắt đã biến mất tăm dạng.


Ôi! Ve là loài vật vô tri, còn biết giữ mình trong sạch, sống theo lễ nghĩa, huống hồ là con người? Kẻ không có khí tiết kia, đêm tối van lơn, ban ngày kênh kiệu, không có mảy may liêm sỉ, tuy mặc áo mũ mà thực là cầm thú, không khác con nhặng xanh, để cho ve sầu thóa mạ! Bậc quân tử ở đời, nếu có thể gìn mình theo đạo, an phận chờ thời, bảo tồn nhân cách, không mưu cầu phú quý để chuốc lấy ô nhục, thì đó thật là cách sống hay trong buổi đất nước tao loạn vậy.